یکى از ســؤالاتى که درباره واقعه غدیر خم ذهن بســیارى را به خود مشغول کرده و گاهى هم از آن سوء استفاده مى شود، این است که با وجود انبوه حاضران در غدیر خم چرا بعد از پیامبربه فرمان او در غدیر توجه نشد؟ چه بسا کسانی در مواجهه با این پرسش چنین نتیجه بگیرند که یا آمار بالاى حاضران در غدیر اشــتباه است یا انتصاب على علیه السلام به مقام ولایت دروغ است و این دو قابل جمع نیستند. کسانی که چنین نگاهی به ماجرای غدیر دارند، در ذهن خود پیشاپیش نوعی تقدس را نسبت به صحابه پیامبر مفروض گرفته اند؛ به این معنا کــه اگــر واقعاً این جمع کثیر از صحابه در روز غدیر حاضر بودند و اگر واقعاً پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم على علیه السلام را به عنوان جانشین خود معرفى کرده بود، محال بود اصحاب او پس از وفاتش با فرمان او مخالفت کنند.
این نوشتاردر پی آن است که با توجه به سوره مائده، به طور خلاصه بستر اعتقادى اطرافیان پیامبر را در آن مقطع زمانى مورد بررســى قرار دهد و نهایتاً بدانجا برســد که نشــان دهد حضور جمع کثیری از مردم در روز غدیر، منافاتی با نافرمانی از پیامبر ندارد؛ بلکه برعکس، جو اعتقادى میان اصحاب بســیار نگران کننده بوده و آنان آنچنان که باید و شــاید مطیع دستورات پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم نبوده اند و اکثریت جامعه در مسیر نفاق با مسلمانان و همکارى با دشمنان اسلام و پیامبر قرار داشتند.
قرآن اگرچه دربرگیرنده قصه هاى فراوانى اســت، اماهرگز نمى توان به آن کتاب قصه گفت چون هرگز از ویژگى هاى یک کتاب قصه تبعیت نمى کند؛ تکه هاى مختلف یک قصه را به بیان هاى مختلف در جای جاى قرآن مى توان یافت، اما چرا؟ راز این نکته را باید در تناســب آیات با زمان و مکان نزول آن ها جستوجو کرد؛ به عبارت دیگر، گرچه آیات قرآن محدود به زمان و مکان خاصى نیستند، اما بى ارتباط به زمان و مکان نزول نیز نیستند. از این رو اگر زمان و مکان نزول آیات قرآن را بدانیم، این آیات مى توانند نکات مهمى را بازگو کنند.
درباره زمان نزول آیات سوره مائده چند نظر وجود دارد. قدر مشترک این نظرها آن است که این ســوره در اواخر عمر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم و مشــخصاً در دو ماه آخر عمر شریفشان نازل شده؛ بنابراین مى تواند مبناى مناسبى براى بررسى وضعیت اعتقادى مسلمین در روزهاى پایانى عمر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم باشد. به نظر راقم این سطور تک تک آیات این سوره، مستقیم یاغیر مستقیم، به دنبال ترســیم چهره اعتقادى مسلمین در این روزهاســت. بررسى همه آیات این سوره با چنین نگاهى مجال گسترده اى مى طلبد ولى ارائه نمونه هایى از آن خالى از لطف نخواهد بود.
نویسنده: مسعود شکوهی (عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد نراق)
