ابوموسی مدینی، یکی از علمای شافعی مذهب اهل سنت در قرن ششم (م 581 ق) است.
ذهبی در سیر اعلام النبلاء او را با عباراتی مانند الإمام، العلامه، الحافظ الکبیر، الثقه، شیخ المحدثین[1] خطاب می کند، ابن صلاح به او لقب شیخ الاسلام می دهد[2] و صفدی درباره او می نویسد: او به احادیث و علل و ابواب و محدثان و فنون آن بسیار آگاه بود. هیچ کس در زمان وی داناتر و احفظ و عالی اسنادتر[3] از او نبود و از او عده ای از حافظان و بزرگانِ حدیث؛ نقل روایت کرده اند.[4]
ابوموسی مدینی به سند خود روایتی از فاطمه دختر امام رضا علیه السلام نقل می کند که به حدیث فواطم معروف شده است. وی می نویسد:
روایه ست فواطم إحداهن عن الأخرى
أخبرنا ابن عم والدی القاضی أبو القاسم عبد الواحد بن محمد بن عبد الواحد المدینی بقراءتی علیه فی منزلی هنا أنبأنا ظفر بن راعی العلوی باستراباذا أنبأنا والدی وأبو أحمد بن مطرف المطرفی قالا أنبأنا أبو سعد الإدریسی إجازه فیما أخرجه فی تاریخ إستراباذ حدثنی محمد بن الحسن الرشیدی من ولد هارون الرشید بسمرقند وما کتبناه إلا عنه حدثنا أبو الحسن محمد بن جعفر الحلوانی حدثنا علی بن محمد بن جعفر الأهوازی مولى الرشید حدثنا بکر بن أحمد البصری حدثتنا فاطمه بنت علی بن موسى الرضی حدثتنی فاطمه وزینب وأم کلثوم بنات موسى بن جعفر قلن حدثتنا فاطمه بنت جعفر بن محمد الصادق قالت حدثتنی فاطمه بنت محمد بن علی حدثتنی فاطمه بنت علی بن الحسین حدثتنی فاطمه وسکینه ابنتا الحسین بن علی عن أم کلثوم بنت فاطمه بنت رسول الله صلى الله علیه وسلم عن فاطمه بنت رسول الله صلى الله علیه وسلم قالت (أنسیتم قول رسول الله صلى الله علیه وسلم یوم غدیر خم من کنت مولاه فعلی مولاه وقوله علیه السلام لعلی أنت منی بمنزله هارون من موسى علیهما السلام) متفق علیه
وهذا الحدیث مسلسل من وجه آخر وهو أن کل واحده من الفواطم تروی عن عمه لها
فهو روایه خمس بنات أخ کل واحده منهن عن عمتها[5]
روایت شش فاطمه یکی از دیگری
حافظ ابوموسی محمد بن عمر الاصبهانی المدینی روایتی نقل میکند که سند آن را به فاطمه دختر امام رضا علیه السلام از فاطمه و زینب و ام کلثوم دختران حضرت موسی بن جعفر علیهما السلام از فاطمه دختر جعفر بن محمد از فاطمه دختر محمد بن علی از فاطمه دختر علی بن الحسین از فاطمه و سکینه دختران حسین بن علی از ام کلثوم دختر فاطمه از فاطمه دختر رسول خدا نقل می کنند که ایشان فرمود:
آیا کلام رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم در روز غدیر که فرمود: «مَن کنت مولاه فعلیّ مولاه» و «أنت منّی بمنزله هارون من موسی» را فراموش کرده اید؟!
این حدیث از طریق متصل دیگری نقل شده و آن اینکه هر یک از فاطمه ها از یکی از عمه های خود روایت می کند. و آن روایتی است که ۵ برادر زاده یک به یک از عمه های خود آن را نقل فرمودند.
این روایت را شمس الدین ابن الجزری (م ٨٣٣ ق) در کتاب خود از ابوبکر محمد بن عبدالله بن محب مقدسی و او با دو واسطه از ابوموسی مدینی نقل می کند و در انتها می نویسد این روایت را حافظ بزرگ ابو موسی مدینی در کتاب نزهه الحفاظ خود این چنین تخریج کرده و گفته این حدیث از طریق متصل دیگری هم نقل شده و آن طریقی است که هر کدام از فاطمه ها از عمه خود روایت نقل کرده اند.[6]
پینوشتها
[1] أبو موسى المدینی محمد بن عمر بن أحمد بن عمر
الإمام، العلامه، الحافظ الکبیر، الثقه، شیخ المحدثین، أبو موسى محمد ابن أبی بکر عمر ابن أبی عیسى أحمد بن عمر بن محمد بن أحمد بن أبی عیسى المدینی، الأصبهانی، الشافعی، صاحب التصانیف
سیر أعلام النبلاء، 21 / 152
[2] أبو موسى المدینی محمد بن عمر بن أحمد الأصبهانی، شیخ الإسلام (- 581 هـ) له معرفه الصحابه
مقدمه ابن الصلاح ومحاسن الاصطلاح، ص 860
[3] عالی اسناد به کسی گویند که در عین علمیت به عنوان مسن ترین فرد دوران خود به شمار آمده به نحوی که حلقه اتصال با علمای دوره قبل خود است و از این جهت با کمترین واسطه نسبت به دیگران از علمای سابق روایت نقل می کند.
[4] الحافظ ابو موسى المدینی محمد بن عمر بن أحمد بن عمر بن محمد الحافظ الکبیر ابو موسى بن أبی بکر ابن أبی عیسى المدینی الأصبهانی صاحب التصانیف وبقیه الأعلام. کان واسع الدائره فی معرفه الحدیث وعلله وأبوابه ورجاله وفنونه لم یکن فی وقته أعلم منه. ولا أحفظ منه ولا أعلى سندا وروى عنه جماعه من الحفاظ
الوافی بالوفیات، 4 / 174
[5] نزهه الحفاظ، ص 101
[6] کما حدثنا به شیخا خاتمه الحفاظ أبو بکر محمد بن عبد الله بن المحب المقدسی مشافهه أخبرتنا الشیخه أم محمد زینب ابنه أحمد بن عبد الرحیم المقدسیه عن أبی المظفر محمد بن فتیان بن المنى أخبرنا أبو موسى محمد بن أبی بکر الحافظ أنا ابن عمه والدی القاضی أبو القاسم عبد الواحد بن محمد بن عبد الواحد المدینی بقراءتی علیه أنا ظفر بن راعی العلوی باستراباذ أنا والدی وأبو أحمد بن مطرف المطرفی قالا حدثنا أبو سعید الإدریسی إجازه فیما أخرجه فی تاریخ استراباذ حدثنی محمد بن محمد بن الحسن أبو العباس الرشیدی من ولد هارون الرشید بسمرقند وما کتبناه إلا عنه ثنا أبو الحسن محمد بن جعفر الحلوانی ثنا علی بن محمد بن جعفر الأهوازی مولى الرشید ثنا بکر بن أحمد البصری حدثتنا فاطمه بنت علی بن موسى الرضى [حدثتنی فاطه وزینب وأم کلثوم بنات موسى بن جعفر قلن حدثتنا فاطمه بنت جعفر بن محمد الصادق قالت حدثتنی فاطمه بنت محمد بن علی حدثتنی فاطمه بنت علی] .. . حدثتنی فاطمه وسکینه ابنتا الحسین بن علی عن أم کلثوم بنت فاطمه بنت النبی صلى الله علیه وسلم ورضی عنها قالت أنسیتم قول رسول الله صلى الله علیه وسلم یوم غدیر خم: من کنت مولاه فعلی مولاه وقوله صلى الله علیه وسلم أنت منی بمنزله هارون من موسى علیهما السلام.
هکذا أخرجه الحافظ الکبیر أبو موسى المدینی فی کتابه المسلسل بالأسماء وقال وهذا الحدیث مسلسل من وجه آخر وهو أن کل واحده من الفواطم
مناقب الأسد الغالب علی بن أبی طالب، ص 14
