یکی از مطالب مهمی که اهل تسنن به آن استدلال میکنند و مورد توجه آنها میباشد،بحث عدالت صحابه[۱] است که طبق این نظریه نقد و اعتراض به صحابه جایز نیست. با توجه به این نظریه مهم، با نگاهی به تاریخ میبینیم یکی از کارهای مهم صحابه که تأثیر مهمی در تاریخ داشته است، قتل عثمان بن عفّان است. در منابع تاریخی بیان شده است که ظلمهای بسیار، در زمان حکومت او باعث شد صحابه دست به کشتن عثمان بزنند.
نگاهی به چند گزاره تاریخی:
بعد از این که دیدند عثمان کارهایی نادرست و خلاف انجام میدهد و بدعتهایی را به وجود آورده، صحابهای که در مدینه حضور داشتند، به تمام اصحابی که در شهرهای مختلف بودند، نامهنگاری کردند. گفتند: شما (صحابه) از مدینه بیرون رفتید؛ برای این که در راه خدا جهاد کنید و به دنبال دین پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله هستید. درصورتیکه این خلیفهی شما دین پیامبر صلی الله علیه و آله را رها کرده و آن را فاسد نموده است. به مدینه بیایید و دین پیامبر صلی الله علیه و آله را احیاء کنید و نجات دهید. صحابه از تمام اطراف و اکناف مدینه آمدند تا این که عثمان را کشتند.[۲]
این اعتراف به نحوی دیگر هم بیان شده است که:
تعدادی از اصحابی که در مدینه بودند، نامهنگاری کردند و صحابهای را که در خارج از مدینه بودند را به مدینه دعوت کردند تا جایی که کار به قتل عثمان کشیده شد. هیچکدام از صحابه از قتل عثمان نهی نکردند و از عثمان هم دفاع نکردند، مگر تعداد کمی از جمله زید بن ثابت و ابواُسید ساعدی و کعب بن مالک و حسان بن ثابت نهی کردند و مانع شدند.[۳]
ابن اثیر (م۶۳۰ ق) فقط توانسته چهار صحابی را از میان صد و بیست هزار صحابه پیدا کند که اینها از کشتن خلیفه نهی کردند.
در منابعی دیگر به صراحت یکی از اصحاب رسول خدا صلی الله علیه و آله بیان میکند که عثمان توسط صحابه و فرزندان صحابه و قاریان قرآن کشته شد.
یکی از اهل شام در جنگ صفین به هاشم بن عتبة بن ابیوقاص طعنه زد و گفت: شما چگونه عثمان را کشتید؟
هاشم بن عتبة، صحابی پیامبر صلی الله علیه و آله، به او گفت: تو در حدی نیستی که در مورد عثمان صحبت کنی. عثمان را صحابه و فرزندان صحابه و قاریان قرآن کشتند. چون عثمان بدعتگذاری کرد و با احکام قرآن مخالفت کرد. اصحاب پیامبر صلی الله علیه و آله اولی به نظر دادن هستند در امور مسلمین.[۴]
ظلم و نارضایتی در دوران عثمان به شهرهای مختلف کشیده شد؛ تا به جایی که او به دست صحابه کشته شد.
نکته مهم اینجاست که با توجه به نظریه عدالت صحابه در بین اهل تسنن، قتل عثمان کار درستی بوده است و اصحاب رسول خدا به این نتیجه رسیده بودند که باید عثمان کشته شود.
پینوشتها
[۱] الفصل الثالث في بيان حال الصحابة من العدالة
اتفق أهل السنّة على أنّ الجميع عدول، و لم يخالف في ذلك إلا شذوذ من المبتدعة.
ابن حجر عسقلانی، الإصابة في تمييز الصحابة: ۱ / ۱۶۲
[۲] لما راى الناس ما صنع عثمان كتب من بالمدينة من اصحاب النبي(صلی الله علیه و آله)الى من بالآفاق منهم- و كانوا قد تفرقوا في الثغور: انكم انما خرجتم ان تجاهدوا في سبيل الله عز و جل، تطلبون دين محمد (صلی الله علیه و آله)، فان دين محمد قد افسد من خلفكم و ترك، فهلموا فأقيموا دين محمد (صلى الله عليه و آله) فاقبلوا من كل أفق حتى قتلوه
طبری، محمد بن جریر، تاريخ الأمم و الملوک، ۴ / ۳۶۷؛ صفوت، احمد زکی، جمهرة رسائل العرب، ۱ / ۲۷۱
[۳] ذكر ابتداء قتل عثمان في هذه السنة تكاتب نفر من أصحاب رسول الله صلّى الله عليه وسلم وغيرهم بعضهم إلى بعض أن أقدموا فإن الجهاد عندنا وعظم الناس على عثمان ونالوا منه أقبح ما نيل من أحد وليس أحد من الصحابة ينهي ولا يذب إلا نفر منهم زيد بن ثابت وأبو أسيد الساعدي وكعب بن مالك وحسان بن ثابت
ابن اثیر، علي بن أبي الكرم، الكامل في التاريخ، ۳ / ۱۵۱؛ نویری، أحمد بن عبد الوهاب نهاية الأرب، ۱۹ / ۴۶۹
[۴] … فَقَالَ لَهُ هَاشِمٌ: وَ مَا أَنْتَ وَ ابْنَ عَفَّانَ؟ إِنَّمَا قَتَلَهُ أَصْحَابُ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) وَ قُرَّاءُ النَّاسِ حِينَ أَحْدَثَ أَحْدَاثاً وَ خَالَفَ حُكْمَ الْكِتَابِ وَ أَصْحَابُ مُحَمَّدٍ(صلی الله علیه و آله) هُمْ أَصْحَابُ الدِّينِ وَ أَوْلَى بِالنَّظَرِ فِي أُمُورِ الْمُسْلِمِينَ.
وقعة صفين، نصر بن مزاحم: ۳۵۴؛ طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، ۵ / ۴۳؛ ابن اثیر، علي بن أبي الكرم، الكامل في التاريخ، ۳ / ۳۱۳
